Ως Ενδοσχολική Βία και Εκφοβισμός (Ε.ΒΙ.Ε.) ορίζεται “κάθε μορφή σωματικής, λεκτικής, ψυχολογικής, συναισθηματικής, κοινωνικής, ρατσιστικής, σεξουαλικής, ηλεκτρονικής ή άλλης βίας και παραβατικής συμπεριφοράς, που πλήττει τη σχολική κοινότητα και διαταράσσει την εκπαιδευτική διαδικασία” (Άρθρο 4 του Ν. 5029/2023). Ο εκφοβισμός και η βία μεταξύ των μαθητών στο σχολείο συνιστούν επιθετική συμπεριφορά με σοβαρές συνέπειες για την ψυχική και συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών, καθώς και για τη διαδικασία μάθησης.
Κάθε, όμως, επιθετική συμπεριφορά δεν αποτελεί εκφοβισμό. Ο εκφοβισμός χαρακτηρίζεται από: α) πρόθεση για καταπίεση άλλου ατόμου χωρίς να υπάρχει εμφανή αιτία, β) τακτική επανάληψη της επιθετικής συμπεριφοράς τουλάχιστον για ένα μήνα, γ) ανισορροπία δύναμης δ) αίσθημα ευχαρίστησης του ατόμου που εκφοβίζει και ε) αίσθημα φόβου ή καταπίεσης του ατόμου που δέχεται τον εκφοβισμό. Γενικά, μεμονωμένα περιστατικά και συγκρούσεις ή διενέξεις μεταξύ ίσων στο σχολείο, είτε αυτοπροσώπως είτε διαδικτυακά, δεν ορίζονται ως Ε.ΒΙ.Ε. Εκτός από το άτομο που εκφοβίζει και το άτομο που εκφοβίζεται, στην επίθεση σημαντικό ρόλο έχουν οι παρατηρητές. Κάποιοι από αυτούς μπορεί να ενισχύουν την επίθεση, ενώ άλλοι να την αποδοκιμάζουν σιωπηλά φοβούμενοι να αντιδράσουν. Ο ρόλος τους στην διακοπή του εκφοβισμού είναι πολύ σημαντικός, αν έχουν προετοιμαστεί σωστά. Οι ενήλικες, γονείς και δάσκαλοι, οφείλουν να μάθουν στα παιδιά να αντιδρούν όπου χρειάζεται: μιλώντας για το περιστατικό στους δασκάλους, στους γονείς, αλλά και στα ίδια τα παιδιά. Οι συνέπειες του ενδοσχολικού εκφοβισμού είναι μεγάλες για όλες τις πλευρές (άτομο που εκφοβίζει, άτομο που εκφοβίζεται, παρατηρητές, σχολείο, κοινωνία).
Το φαινόμενο του εκφοβισμού ξεκινά από πολύ μικρές ηλικίες, δηλαδή από 3-4 ετών. Η αντιμετώπιση του εκφοβισμού από το νηπιαγωγείο είναι απαραίτητη ώστε να καταπολεμηθεί από τη ρίζα του, καθώς λόγω του νεαρού της ηλικίας οποιαδήποτε παρέμβαση είναι πολύ πιο αποτελεσματική σε αυτά, παρά σε μεγαλύτερα παιδιά. Η υλοποίηση δράσεων ευαισθητοποίησης στους μαθητές/τριες, η επιμόρφωση εκπαιδευτικών και γονέων και η μεταξύ τους συνεργασία για πρόληψη, είναι απαραίτητες ενέργειες για την αντιμετώπιση του φαινομένου του σχολικού εκφοβισμού.
Στην τάξη ξεκινήσαμε τις δραστηριότητες με εικόνες που δημιουργήθηκαν με εφαρμογές της Τεχνητής Νοημοσύνης. Τα παιδιά τις περιέγραψαν, μίλησαν για το συναίσθημα που αποτυπωνόταν στα πρόσωπα των παιδιών στις εικόνες και έκαναν υποθέσεις για το τι συνέβη. Στη συνέχεια άκουσαν την ιστορία που συνόδευε κάθε εικόνα και την κατέτασσαν στην κατάλληλη ομάδα, α) αν έγινε κάτι από πρόθεση ή β) κατά λάθος.
Ξεκινήσαμε το διάγραμμα Know (τι ξέρω) What (τι θέλω να μάθω) Learn (τι έμαθα) How (πώς το έμαθα) (KWLH) που θα μας βοηθήσει στην αξιολόγηση όλου του προγράμματος. Το διάγραμμα θα συμπληρώνεται σταδιακά. Τα νήπια ρωτήθηκαν αν έχουν ακούσει για τον σχολικό εκφοβισμό ή bullying και τι ξέρουν γι’ αυτό.
Είδαμε την αρχή του βίντεο “The price of silence” και συζητήσαμε για το ρόλο του εκφοβιστή, του εκφοβιζόμενου και των παρατηρητών. Διακόψαμε το βίντεο και ζητήσαμε από τα παιδιά να υποθέσουν τη συνέχεια της ιστορίας. Αναπτύσσοντας την κριτική τους σκέψη, σκέφτηκαν και έδωσαν τη δική τους εκδοχή, με συντριπτικά κυρίαρχο τέλος το σταμάτημα του εκφοβισμού, χάρη στην ανάληψη δράσης των παρατηρητών. Τα νήπια έχουν ανεπτυγμένο το αίσθημα του δικαίου και της προστασίας των αδυνάτων!
Μέσα από παιχνίδια ρόλων τα παιδιά εξερεύνησαν τα συναισθήματα και τις σκέψεις όλων των εμπλεκομένων μελών. Τα παιχνίδια ρόλων είναι ένα πολύ σημαντικό εργαλείο για την ανάπτυξη της ενσυναίσθησης.
Τα παιδιά αποτύπωσαν με τις ζωγραφιές τους όσα έμαθαν και όσα ένιωσαν.
Βιβλιογραφία-Υλικό
1. Επιμορφωτικό Πρόγραμμα για τους εκπαιδευτικούς: “Πρόληψη και αντιμετώπιση περιστατικών Ενδοσχολικής Βίας και Εκφοβισμού” στο πλαίσιο της συνεργασίας ΙΕΠ – ΕΚΠΑ, Επιστημονική Υπεύθυνη: Αν. Καθηγήτρια Κωνσταντίνα Τσώλη, Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, ΕΚΠΑ
2. «ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΟΥ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΒΙΑΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ» ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ, Ε.Ψ.Υ.Π.Ε. Επιστημονικός Υπεύθυνος: Ι. Τσιάντης MD, DPM, FRC Psych. Αν. Καθηγητής Παιδοψυχιατρικής